Modderverven en traditioneel Tais-weven in Oost-Timor
- Suzanne Dekel
- 8 apr
- 5 minuten om te lezen
Natuurlijk verven in de jongste democratie ter wereld.
In november 2024 reisde ik naar Oost-Timor op uitnodiging van Hilly Bouwman, oprichter en manager van RELOKA. Deze NGO is een opleidings-, productie- en marketinginitiatief om de capaciteiten van mensen met verschillende capaciteiten te promoten.
ReLoka maakt milieuvriendelijke producten en maakt daarbij zoveel mogelijk gebruik van lokale en gerecyclede grondstoffen. ReLoka herontdekt en promoot lokale productie, geïnspireerd door Timorese tradities en technieken, zoals Tais-weven.
Hilly nodigde mij uit om mijn kennis over natuurlijk verven te delen met haar team, om zo de natuurlijke verftechnieken in hun werkplaats te verbeteren.
Oost-Timor is een klein land in Zuidoost-Azië en een van de jongste landen ter wereld. Het land heeft weelderig groene heuvels en prachtige uitzichten op zee. Er zijn levendige steden met drukke markten waar verse producten worden verkocht. Het verkeer in de hoofdstad Dilli is veruit het meest uitdagende dat ik ooit heb gezien en ik was blij dat ik niet zelf achter het stuur zat. De mensen zijn mooi, vrolijk en vriendelijk. Er komen niet veel toeristen naar Oost-Timor. De toeristen die ik in mijn hostel ontmoette, waren vooral jonge backpackers die op zoek waren naar walvissen en naar surfmogelijkheden in de turquoise zee.
De nationale textieltrots heet Tais en is erkend als
Wat de Tais-weefkunst onderscheidt van andere weeftradities op nabijgelegen eilanden (zoals bijvoorbeeld Sumba in Indonesië) is het gebruik van verschillende gekleurde scheringdraden in combinatie met Ikat-kettingdraden. Hierdoor ontstaan verticale strepen en verticale breedtes van Ikat (ook wel Futus genoemd). Een andere techniek die wordt gebruikt is een aanvullende weeftechniek, Sotus genaamd, waarbij
Motieven die in Thaise weefpatronen voorkomen, hebben een diepe symbolische betekenis:
PAYOLA (ook wel Paiola of Paiolu genoemd, afhankelijk van de regio en het dialect.
Symboliseert heilige huizen (uma lulik), het spirituele en voorouderlijke hart van de Timorese gemeenschappen.
Staat voor afkomst, status en verbinding met land en afstamming.
Vaak geweven als eerbetoon aan familiewortels, kosmologische overtuigingen en verplichtingen aan geesten en ouderen.
Visuele kenmerken:
Geometrische vormen zoals trappatronen, zigzagpatronen, ruiten of ladderachtige vormen.
Deze kunnen de structuur van het heilige huis voorstellen, de treden die ernaartoe leiden, of abstracte voorstellingen van kosmisch evenwicht en sociale orde.
Meestal worden ze in centrale of repeterende banen geplaatst, waardoor de compositie wordt verankerd en het textiel spiritueel gewicht krijgt.
PASSABOLA (soms gespeld met kleine regionale verschillen) is een motief dat voorkomt in Tais. Hoewel het qua klank lijkt op Payola, heeft het een eigen betekenis en ontwerpidentiteit.
Soms wordt het geïnterpreteerd als symbool voor beweging, circulatie of uitwisseling, mogelijk verwijzend naar de doorgang van goederen, mensen of spirituele energie.
In sommige contexten kan het verband houden met rituele reizen of de voortdurende stroom tussen generaties en rijken.
Visuele kenmerken:
Verschijnt vaak als een herhalend motief met cirkelvormige of roterende symmetrie, soms lijkend op een wiel, knoop of verbonden lussen.
Kan worden gebruikt om een ritmisch effect op de stof te creëren of om grotere stroken met statische motieven, zoals Payola, te doorbreken.
Heeft de neiging vloeiender of kromlijniger te zijn dan de zeer geometrische Payola, afhankelijk van de interpretatie van de wever.
KAIF wordt geïnterpreteerd als een symbool voor verbindingen of paden, mogelijk ook voor verwantschapslijnen, genealogieën of reizen, zowel letterlijk als spiritueel.
In sommige regio's wordt gezegd dat het symbool staat voor de levenslijnen of de weg van de voorouders. Het verbindt de wever (en drager) met zijn clan, het heilige huis (uma lulik) en zijn spirituele verplichtingen.
Visuele kenmerken:
Meestal weergegeven in lineaire of in elkaar grijpende patronen, die soms lijken op zigzagpaden, ladders of zelfs stromende beken.
Het kan worden gebruikt als een herhalend bandmotief dat horizontaal over de stof loopt, of worden opgenomen in complexere composities.
Het maken van Tais is een nauwkeurig en tijdrovend proces dat begint met de bereiding van natuurlijke vezels. Traditioneel worden de draden geverfd met natuurlijke kleurstoffen die afkomstig zijn van planten, wortels en ijzerrijke modder uit de rijstvelden. Sommige kettingdraden zijn effen geverfd, andere zijn geverfd met de Ikat-techniek. Ik had het voorrecht om getuige te zijn van het proces van het verven van modder. Daar wil ik me in dit artikel op richten.
Het verven met modder is een bijzonder fascinerend aspect van de Thaise traditie en nog steeds een bron van trots voor veel wevers. Het proces is zeer arbeidsintensief en vereist kennis van lokale materialen. Eerst hebben we de draden geweekt in plantenextracten die rijk zijn aan tannine, gemaakt van:
Verbrande maïs
Ai-samtuku-schors (albizia, ik weet niet welke)
Fahi-raan bladeren (koperbeuk)
Silari bladeren
Ai-kakeuk schors (Casuarina)
Deze werden allemaal in water boven een houtvuur gekookt. De katoendraden werden ongeveer 30 minuten in dit mengsel geweekt.
De draden werden vervolgens begraven in de modder van de rijstvelden, bij voorkeur in de gebieden die het meest stinken en waar veel buffels en varkens poepen. Er wordt beweerd dat dit de modder beter maakt. Zou het kunnen dat poepmodder meer ijzer bevat?
Na een goede spoeling werd het proces meerdere malen herhaald totdat de gewenste tintdiepte was bereikt.
Collega Mario herinnert zich nog goed dat zijn moeder hem altijd meenam als de vrouwen in het dorp op de rijstvelden weer een partij met modder geverfd katoen gingen maken. Zijn vaardigheden lieten mij zien dat het zeker niet de eerste keer was dat hij een streng vasthield
Het resultaat was een prachtig aards zwart.
In het landelijke Oost-Timor, waar armoede een hardnekkig probleem blijft, biedt de kunst van het Tais-weven een bron van inkomsten voor vrouwen. Veel families zijn voor hun levensonderhoud afhankelijk van de verkoop van Thaise producten. De geglobaliseerde economie vormt echter een bedreiging voor dit traditionele ambacht, omdat goedkope, massaal geproduceerde textielsoorten de markt overspoelen. Dit ondermijnt vaak de waarde van handgeweven goederen. Ondanks deze uitdagingen zetten NGO's zoals ReLoka zich in om het Tais-weven nieuw leven in te blazen en te behouden als een rendabele economische activiteit.
ReLoka richt zich op onderwijs en werkgelegenheid, met de nadruk op het behoud van traditionele weef- en natuurlijke verftechnieken. De organisatie werkt nauw samen met lokale gemeenschappen en biedt trainingsprogramma's aan waarmee vrouwen hun weefvaardigheden kunnen verbeteren. Ook leert de organisatie duurzame praktijken voor het winnen en aanbrengen van natuurlijke kleurstoffen. Door ambachtslieden in contact te brengen met een bredere markt, zorgt ReLoka ervoor dat ze eerlijke prijzen voor hun werk krijgen. Zo verbeteren ze hun economische situatie. ReLoka pakt ook de onderwijskloof aan die bestaat in veel plattelandsgebieden in Oost-Timor. Via workshops en gemeenschapsprogramma's creëert ReLoka een omgeving waarin jonge vrouwen zowel de praktische vaardigheden van het weven als de culturele kennis die Thais eigen maken, kunnen leren. Deze dubbele aanpak zorgt ervoor dat de traditie levendig en relevant blijft en tegelijkertijd een uitweg uit de armoede biedt. Bovendien sluit ReLoka's nadruk op natuurlijke kleurstoffen niet alleen aan bij de wereldwijde duurzaamheidsdoelen, maar brengt het de ambachtslieden ook weer in contact met hun ecologische erfgoed, waardoor de band tussen mens en natuur wordt versterkt.
Overweeg alstublieft om het werk van ReLoka te ondersteunen;
